Êxênhin: THƠ- ĐỜI VÀ NHỮNG CUỘC TÌNH

[Masa]

Xergây Alecxandrôvích Êxênhin sinh ngày 3.10.1895 và tự sát vào cuối năm 1925.
Nhà thơ suy nghĩ về lẽ sống và cái chết, về vinh quang và sứ mệnh thơ ca, về vui và buồn, về bản chất con người. Ông hay dùng những hình ảnh giản dị, sinh động mà vẫn đậm chất triết lý sâu sắc. Mácxim Gooxki coi Exênhin là "nhà thơ tài năng độc đáo và thấm nhuần phong vị Nga một cách trọn vẹn". Nhà văn Xêrapimôvích khẳng định: "Đó là một nghệ sĩ vĩ đại. Không ai trong những người đương thời có khả năng ghê gớm như thế khi miêu tả cảm xúc tinh tế nhất, dịu dàng nhất, tâm tình nhất.." Những tác phẩm chính của Êxênhin gồm có các tập thơ: "Rađunixa", "Matxcơva quán rượu"; các trường ca: "Xứ sở bọn vô lại", "Khúc hát về cuộc hành quân vĩ đại", "Hai mươi sáu", "Con người da đen", "Anna Xnêghina".
Người phụ nữ yêu dấu đầu tiên của Êxênhin là Xácđanốpxcaia, người đã được ông viết tặng bài thơ Bên kia những rặng núi, bên kia những thung lũng ánh vàng. Là cháu gái của một linh mục địa phương, Aniuta cùng học trường dòng với Êxênhin. Hai bên yêu nhau say đắm trong nền nếp đạo đức khắt khe của nông thôn Nga hồi đó. Vì vậy, câu thơ Tôi ôm nàng đang trong cơn say vào các bụi cây ven bờ chỉ là một hình ảnh ẩn dụ từ những bài thơ thời kỳ sau của Êxênhin chứ không có liên quan gì đến tiểu sử của nhà thơ. Êxênhin và Aniuta đã ước nguyện chung thuỷ mãi mãi với nhau, nhưng rồi Aniuta đi lấy chồng và qua đời trong lúc sinh nở. Về sau Êxênhin trải qua nhiều mối tình, có nhiều phụ nữ thân thương và gần gũi, nhưng vào quãng cuối đời, ông đã viết thiên trường ca Anna Xneghina, trong đó có hai câu thơ : “Cả cô gái mang tà áo trắng, cũng không nói lời âu yếm với tôi”. Đó chính là những dòng thơ nhớ tới Aniuta Xácđanốpxcaia - mối tình đầu thời trẻ của nhà thơ. Rồi tiếp đến là Marina Bandamôva - chính là nàng Mania yêu quý - người mà sau khi đến Mátxcơva làm thợ sửa bài trong một xưởng in, Êxênhin đã gửi cho nàng hết lá thư này đến lá thư khác, lá thư nào cũng tràn đầy tình yêu mãnh liệt. Trong những lá thư gửi “Mania yêu quý” (trong vòng ba năm đã có tới hơn 100 lá thư, hiện chỉ còn giữ được 16) Êxênhin luôn tỏ ý buồn nhớ làng quê và các cô thôn nữ nơi quê hương nhưng cũng thành thật cho biết rằng các “tiểu thư Mátxcơva” muốn ôm hôn mình. ít lâu sau, Êxênhin kết thân với một cô gái cùng làm việc trong xưởng in tên là Anna Idơrianôva. Họ thường cùng nhau đi đến trường đại học của Saniápxki, trò chuyện về văn chương, và cứ tối tối là Êxênhin lại đưa tiễn Idơrianôva về căn phòng nhỏ bé của nàng. Êxênhin hồi đó không có nơi ở nhất định, tiện đâu ngủ đấy, nên Idơrianôva cho nhà thơ trú ngụ tại chỗ nàng. Nàng trở thành người vợ không đăng ký kết hôn của Êxênhin và sinh hạ được một con trai. Vào thời ấy, đó là chuyện thường xảy ra và không bị dư luận lên án, quan niệm tình yêu ở các thành phố Nga hồi đó còn rất tự do. Idơrianôva là một phụ nữ tận tụy, giàu lòng hy sinh, nàng yêu Êxênhin sâu nặng nhưng không muốn kết hôn chính thức với nhà thơ. Nàng biết Êxênhin trước sau cũng sẽ ra đi, và quả thật, nàng đã để Êxênhin tự do mà không ràng buộc bất kỳ điều kiện gì, Êxênhin thường đến thăm con trai và thỉnh thoảng lại gửi tiền giúp đỡ mẹ con nàng.
Tháng ba năm 1915, Êxênhin lên đường đi tìm hạnh phúc ở Pêtécbua. ít lâu sau ông cho xuất bản tại đây tập thơ đầu tay của mình có nhan đề Tưởng niệm. Vào mùa hè năm 1918, tại toà soạn một tờ báo ở Pêtécbua, nhà thơ sôi nổi trò chuyện với một cô đánh máy xinh đẹp - đó là Dinaida Raikhơ. Sau đó ít lâu, ông cùng Raikhơ và một người bạn thơ là Ganin đáp tàu thuỷ lên miền bắc và dọc đường, Êxênhin và Raikhơ bí mật lên bờ, tạt vào một nhà thờ nhỏ làm lễ thành hôn. Về sau, họ có hai người con: cậu con trai Côxtia khác hẳn bố còn cô con gái Tania thì lại giống hệt bố. Trong số những phụ nữ gần gũi với Êxênhin thì Dinaiđa Raikhơ là người được Êxênhin yêu quý nhất. Ông sẵn sàng gây gổ với Mâyéchôn để giành cho được Raikhơ (cuộc tình tay ba Êxênhin - Raikhơ - Mâyéchôn cũng là một cuộc tình nổi tiếng trong lịch sử văn học Nga). Không có bài thơ nào của Êxênhin trực tiếp viết tặng nàng. Nhưng có những bài thơ âu yếm dành cho nàng và viết về nàng. Họ chia tay nhau vào năm 1921. Ba năm sau, Êxênhin viết bài thơ Lá thư gửi người phụ nữ. Rồi tiếp đó bài thơ Gửi chú chó của Casalốp là dành cho nàng. Cả bài thơ Những bông hoa nói lời chia tay với tôi cũng vậy, cũng là dành cho nàng. Về phần mình, Dinaiđa Raikhơ cũng yêu Êxênhin say đắm. Theo lời bạn bè chung của họ thì nếu Êxênhin nhắn gọi nàng thì dù mưa to gió lớn, nàng cũng ngay lập tức gội mưa gió đến gặp người yêu. Vậy tại sao họ lại chia tay nhau? Ai có lỗi? Phải chăng đó là do nếp sống nghệ sĩ ưa nay đây mai đó của nhà thơ? Là do thói đam mê ưa xê dịch không bao giờ chịu ngồi yên của nhà thơ?
Vào quãng năm 1921, Êxênhin đã kết thân với hai phụ nữ rất mực tôn thờ nhà thơ là Nađêgiơđa Vônghin và Galina Bênixlápxcaia. Nhưng cũng vào năm 1921 ấy, Aixeđôra Đuncan, nữ nghệ sĩ múa lừng danh thế giới người Ailen, 44 tuổi, đến nước Nga lần thứ ba. Cũng như nhiều nghệ sĩ Phương Tây khác hồi đó, hừng hực ngọn lửa lãng mạn cách mạng và có cảm tình đặc biệt với chính quyền Xôviết. Mặc dù nước Nga đang trăm bề khó khăn thiếu thốn, Đuncan vẫn quyết định mở ở ngay giữa Pêtécbua một trường dạy múa cho đông đảo quần chúng. Ba bộ trưởng của nước Nga - Xôviết thời đó Lunasácxki, Décghinxki và Pốtvôixki - đều nhiệt thành bảo trợ cho người nữ nghệ sĩ múa tuyệt đẹp này. Lunasácxki tặng bà một chiếc áo lông lộng lẫy, Décghinxki tặng bà một ngôi biệt thự. Nhưng Đuncan lại ưa thích giao du với giới nghệ sĩ Pêtécbua hơn. Trong một tối vui ở nhà hoạ sĩ Iakupốp, Đuncan lần đầu tiên gặp Êxênhin. Mặc dù không biết một chút tiếng Nga, bà bỗng thốt lên: “An-ghen, an-ghen” (“thiên thần, thiên thần”) - bà vừa thốt lên như vậy vừa ngắm nhìn mái tóc của Êxênhin, nhìn sâu vào cặp mắt màu xanh biếc của Êxênhin, còn Êxênhin thì dịu dàng hôn tay bà.
Bạn bè và người quen sửng sốt khi được biết nhà thơ 26 tuổi yêu mến của họ và người nữ nghệ sĩ múa 44 tuổi lừng danh thế giới kia quyết định kết hôn với nhau. Một số người thấy đấy là một cuộc hôn nhân có tính toán, họ cho rằng Êxênhin không phải kết hôn với Aixeđôra Đuncan mà là kết hôn với tiếng tăm lừng lẫy của bà. Nhưng họ đã lầm. Đấy là một tình yêu mãnh liệt, một tình yêu lớn, tình yêu từ cả hai phía. Hai tâm hồn nghệ sĩ đích thực và rộng mở không thể không đến với nhau. Thật ra, tuy nổi tiếng lừng lẫy thế giới nhưng Aixeđôra Đuncan lại là một phụ nữ cực kỳ bất hạnh. Hai đứa con nhỏ của bà - một bé gái 5 tuổi và một bé trai 3 tuổi - đều bị chết trong một tai nạn xe hơi. Bà đã nếm trải nỗi đau mất con, đã từng muốn tự tử, đã từng nghiện rượu vì đau khổ. Phải chăng tình yêu của bà đối với nhà thơ trẻ Êxênhin có pha trộn thêm tình mẫu tử? Nhưng dù sao thì nhờ kết hôn với Aixeđôra Đuncan mà Êxênhin có cơ hội ra nước ngoài, có cơ hội đặt chân đến nhiều nước trên thế giới, điều mà nhà thơ vẫn ao ước từ lâu. Những chuyến đi đó luôn luôn gây ra nhiều tai tiếng mà người có lỗi không phải bao giờ cũng là Êxênhin, cho đến khi Đuncan bị trục xuất khỏi Mỹ vì “tội” dám hát Quốc tế ca và tuyên truyền cho chính quyền Xôviết ngay trên đất Mỹ.
Trong những ngày ở nước ngoài, Êxênhin thấy tận mắt là tuy giá giấy ở nước ngoài rẻ thật nhưng chẳng ai cần đến thơ ông. Trong khi ấy, Đuncan luôn luôn tất bật đi từ thành phố này đến thành phố khác, chuyển từ nước này đến nước khác khiến Êxênhin không lúc nào được tĩnh tâm làm thơ. Đuncan lại không biết tiếng Nga, còn Êxênhin thì không biết và không muốn biết bất kỳ một thứ tiếng nước ngoài nào: ông tin rằng điều đó sẽ gây hại cho một nhà thơ dân tộc như ông. Họ trở về Nga trong tâm trạng hết sức bực bội với nhau. Đuncan bỏ đi Crưm, tưởng rằng Êxênhin thể nào cũng sẽ đi theo. Nhưng bỗng nhiên bà nhận được một bức điện. Được sự đồng ý của em gái Êxênhin, Galina Bênixlápxcaia gửi điện cho bà: ‘’Anh Xécgây Êxênhin sẽ không trở lại với bà nữa’’. Đuncan không tin, bà đánh điện cho Êxênhin và nhận được điện trả lời: ‘’ Đúng thế, tôi đã kết hôn và đang rất hạnh phúc’’. Êxênhin cùng em gái chuyển đến căn phòng của Galina Bênixlápxcaia. Từ đấy Galina trở thành người vợ không đăng ký kết hôn của Êxênhin, đồng thời là thư ký và người thay mặt nhà thơ trong việc giao dịch với các nhà xuất bản. Sau khi Êxênhin qua đời, Galina tự sát và được chôn cất bên cạnh mộ nhà thơ.
Vào tháng ba năm 1925, Êxênhin còn khao khát neo đậu đời mình vào một bến bờ nữa và kết hôn với Irina Saliapina, tức Xôphia Tônxtaia, cháu gái của văn hào Lép Tônxtôi. Nhưng chân dung của ông già vĩ đại treo la liệt trong căn phòng của Xôphia dường như lúc nào cũng từ trên tường nhìn xuống nhà thơ trẻ và khiến Êxênhin không chịu nổi. Họ chỉ chung sống với nhau được một thời gian ngắn. Sau khi trở thành goá bụa, Xôphia là người giữ gìn di sản thơ của Êxênhin. Vào những năm cuối đời, đặc biệt là trong hai năm 1924 - 1925, Êxênhin sáng tác được nhiều hơn tất cả những năm trước đó. Vì thế, những dòng thơ trong bản tình ca Phải chăng ngày hôm qua tôi đã uống cạn tuổi thanh xuân của tôi’ không có quan hệ gì đến cuộc đời nhà thơ. Có lẽ cũng nên biết thêm là vào năm 1995, một trong những phụ nữ yêu dấu nhất của Êxênhin là Nađêgiơđa Vônghin (lúc này bà đã 94 tuổi), đã cho xuất bản cuốn hồi ký của mình về nhà thơ thiên tài của nước Nga. Sau 60 năm trải qua biết bao thăng trầm của cuộc đời, Nađêgiơđa Vônghin vẫn giữ nguyên trong lòng những kỷ niệm sâu nặng về Êxênhin như về một bông hoa hiếm có nhất trên đời.
(Theo Báo Văn nghệ số 1+2/2004)

THƠ ÊXÊNHIN
Thơ tuyệt mệnh
Thôi chào nhé, bạn ơi, chào nhé!
Bạn thân yêu, tôi mang bạn giữa lòng
Cuộc chia ly tự bao giờ định sẵn
Hẹn một ngày tái ngộ chờ mong.
Thôi chào nhé, không một lời bịn rịn
Bạn thân yêu, xin bạn đừng buồn
Trên đời này, chết là điều chẳng mới
Nhưng sống thật tình cũng chẳng mới gì hơn
(Đông A dịch)

Nước Nga
Ôi nước Nga thân thiết của tôi ơi
Nhà gỗ thông xanh khoác áo choàng tượng chúa...
Một màu xanh mát ngắm nhìn thuê thoả
Một màu xanh tít tắp tận chân mây

Như một kẻ hành hương từ xa đến
Tôi ngắm nhìn mãi đồng ruộng của Người
Bên lối vào le te bên thôn xóm
Những cây phong gầy guộc lá reo vui

Ngày lễ thánh nhà thờ trên mỗi nẻo
Hương mật ong, táo chín toả ngất ngây
Sau điệu nhảy cầm tay trên cỏ thảo
Là rộn ràng đến điệu vũ xuân tươi

Theo lối mòn nát nhàu tôi tất tả
Ra bao la đồng ruộng trải ngát xanh
Tiếng cười vang của các cô thôn nữ
Đến gặp tôi như những tiếng khuyên vàng

Ôi nếu như thiên thần lên tiếng gọi
Bỏ nước Nga lên sống ở thiên đường !
Tôi sẽ đáp:" Thiên đường xin để đấy
Cho tôi xin ở cùng Tổ quốc yêu thương".
(Thuý Toàn dịch)

Mối tình đầu
Mối tình đầu đã qua
Không bao giờ trở lại
Nhưng còn nỗi xót xa
Như gió mùa thổi mãi

Hàng cây trút lá vàng
Rừng cây xanh lộc biếc
Cứ mỗi độ thu sang
Lá rung cành tha thiết

Thật kỳ lạ tình đầu
Như cây khô khát nắng
Tưởng rằng sẽ nói nhiều
Mà suốt đời im lặng

[cuong300475]

Шаганэ

Шаганэ ты моя, Шаганэ!
Потому, что я с севера, что ли,
Я готов рассказать тебе поле,
Про волнистую рожь при луне.
Шаганэ ты моя, Шаганэ.

Потому, что я с севера, что ли,
Что луна там огромней в сто раз,
Как бы ни был красив Шираз,
Он не лучше рязанских раздолий.
Потому, что я с севера, что ли.

Я готов рассказать тебе поле,
Эти волосы взял я у ржи,
Если хочешь, на палец вяжи -
Я нисколько не чувствую боли.
Я готов рассказать тебе поле.

Про волнистую рожь при луне
По кудрям ты моим догадайся.
Дорогая, шути, улыбайся,
Не буди только память во мне
Про волнистую рожь при луне.

Шаганэ ты моя, Шаганэ!
Там, на севере, девушка тоже,
На тебя она страшно похожа,
Может, думает обо мне...
Шаганэ ты моя, Шаганэ.
1924